Simon Cuper 1994 yılında yayımladığı kitabına “Futbol Asla Sadece Futbol Değildir” adını vermişti. Gerçekten de futbol, öteden beri sadece futboldan ibaret değil. Psikolojiye, sosyolojiye, ideolojilere, politikaya, suç dünyasına ve ekonomiye uzanan yönüyle kendine özgü bir yaşam biçimi, bambaşka bir dünya.
Günümüz futbolu ise artık “bacasız sanayi” adını verebileceğimiz bir istihdam alanı. Bu nedenle “endüstriyel futbol” tabirini günümüzde sıklıkla duyuyoruz. Peki, futbol ne zamandan itibaren “endüstriyel” hale gelmeye başladı? Futbolun endüstrileşmesine bir milat belirleyecek olsak, herhalde en doğru tarih 1992 yılı olurdu. Şampiyon Kulüpler Kupası’nın Şampiyonlar Ligi’ne evrildiği, İngiltere’de Premier Ligin kurulduğu 1992 yılı belki de endüstriyel futbol devriminin başlangıç yılıydı.
Peki, endüstriyel futbol, kulüpleri mali yönden nasıl etkiledi, piyasa değerleri ve kulüp sahipleri nasıl değişti?
Her yıl dünyanın en çok kazanç sağlayan kulüpleri çeşitli otoritelerce sıralanıyor. Yayın, maç günü, reklam ve çeşitli gelir kalemlerinin birleşimiyle oluşturulan bu liste futbol kulüplerinin mali yapısına ayna tutuyor.
Deloitte 2022 yılı verilerine göre en zengin 10 futbol kulübü şöyle:
| Manchester City | 644.9 Milyon € |
| Real Madrid | 640.7 Milyon € |
| Bayern Münih | 611.4 milyon € |
| Barcelona | 582.1 milyon € |
| Manchester United | 558.0 milyon € |
| Paris Saint-Germain | 556.2 milyon € |
| Liverpool | 550.4 milyon € |
| Chelsea | 493.1 milyon € |
| Juventus | 433.5 milyon € |
| Tottenham Hotspur | 406.2 milyon € |
Listeye bakıldığında adeta Premier Lig takımlarının sıralamayı domine ettiği açıkça görülüyor. Dahası ilk 20’de ise 11 Premier Lig takımı bulunuyor. Bu listedeki takımlardan yalnızca üç tanesinin bir sahibi yok: Real Madrid, Barcelona ve Bayern Münih. Diğer 7 takımın, kulübü satın alan bir sahibi var ve bu satın almaların birçoğu son 15 yıl içerisinde gerçekleşti.
Gelin birlikte bakalım, listedeki hangi kulüp, kime, ne zaman satılmış?
- Manchester City, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)’nden Şeyh Mansur’un sahibi olduğu Abu Dhabi United Group tarafından Eylül 2008’de 265 milyon pounda satın alındı.
- Manchester United, ABD’li Glazer ailesi tarafından Red Football Ltd yatırım şirketi vasıtasıyla 800 milyon pounda satın alındı. İngiliz basınında çıkan haberlere göre, Glazer ailesi, 2022 yılı itibariyle kulübü satılığa çıkardı ve 10 milyar dolarlık bir satış rakamı belirledi.
- PSG, katarlı Nasser Al-Khelaifi’nin sahibi olduğu Qatar Sports Investments (QSI) tarafından 2011 yılında satın alındı. Bein Sports’un da sahibi olan QSI, önce kulübü %70’lik hissesini 50 milyon Euro’ya satın alırken geri kalan hisseleri de ilerleyen dönemde bünyesine kattı.
- Liverpool, önce 2010 yılında New England Sports Ventures (NESV – Fenway Sports Group) şirketine yaklaşık 300 milyon pound karşılığında satıldı. Kulübü yaklaşık 12 yıldır elinde tutan Fenway Sports Group, şu günlerde Liverpool’u satmayı planlıyor.
- Chelsea, Rus milyarder Roman Abramovich tarafından 2003 yılında 140 milyon pound karşılığında satın alındı. Tam 19 yıl kulübü elinde tutan Abramovich, Rusya’ya uygulanan ambargolar sonrasında kulübü satışa çıkardı. Kulüp Mayıs 2022’de Todd Boehly’nin başını çektiği bir konsorsiyuma 4,25 milyar pound karşılığında satıldı.
Futbol dünyasındaki astronomik bedelli satın almalar kadar satın alanların kimliği de futbol kamuoyunda gündem yarattı. Rus sermayesinin işaret fişeğini ateşlediği satın almalar, Amerikan ve Arap sermayesinin atılımları ve yatırımları ile beklenmedik seviyelere ulaştı.
| Kulüp Sahibi | Kulüp(ler) | Malvarlığı Değeri |
|---|---|---|
| Public Investment Fund (Muhammad bin Salman) | Newcastle United | 320 Milyar £ |
| Şeyh Mansur | Manchester City, Melbourne City, New York City | 21 Milyar £ |
| Dietrich Mateschitz | Red Bull Salzburg, New York Red Bulls, RB Leipzig | 15,7 Milyar £ |
| Andrea Agnelli | Juventus | 14 Milyar £ |
| Dietmar Hopp | Hoffenheim | 11 Milyar £ |
Suudi Arabistan’ın veliaht prensi Muhammed Bin Salman’ın sahibi olduğu Public Investment Fund (Kamu Yatırım Fonu), Ekim 2021’de Newcastle United’ı 300 milyon pounda satın aldı. Ancak bu satın almada en çok konuşulan ne kulübün adı ne de satın alma bedeliydi. 320 milyar pound serveti ile dünyanın en zenginlerinden biri olan veliaht prens, en zengin kulüp sahibi olarak futbol dünyasında adından söz ettirdi.
Şeyh Mansur’un başında bulunduğu City Grup, Manchester City ile birlikte Melbourne City ve New York City kulüplerinin de sahibi. Kulübün sahipleri, satın almadan bugüne kadar geçen 14 sezonda 3 sezon hariç hemen her yıl 100 milyon Euro’nun üzerinde transfer harcaması yaptı. Aguero, De Bruyne, Bernardo Silva, Haaland gibi birçok dünya yıldızını kadrosuna katan kulübün toplam transfer harcamaları 2,3 milyar Euro’yu buldu. Manchester City, Katarlı sahipleri ile 6 Premier Lig şampiyonluğu yaşarken Şampiyonlar Ligi’ni hiç kazanamadı ve yalnızca 1 kez final oynayabildi.
Red Bull’un kurucu ortağı olan Avusturyalı milyarder Dietrich Mateschitz, çeşitli spor dallarında geniş bir kulüp portföyüne sahip. Mateschitz’in en önemli kulübü Bundesliga’da boy gösteren RB Leipzig. Bir proje takımı olarak hayata geçirilen ve Almanya’nın çeşitli yaş kategorilerindeki gençleri bünyesine katan Leipzig ekibi, oyuncu yetiştirip astronomik bedellerle satmayı hedefliyor. Bu yönüyle varlıklı sahipleri olan diğer Avrupa kulüplerinden ayrılıyor. RB Leipzig’in Bundesliga’daki en büyük başarısı ikincilik. Şampiyonlar liginde ise üst turları zorluyorlar.
90 yıldır Agnelli ailesinin sahibi olduğu ve yönettiği Juventus, İtalya ve Avrupa’nın en başarılı kulüpleri arasında yer alıyor. İtalya ligi Serie A’da 36 lig şampiyonluğu bulunan Juventus’un 1 de Şampiyonlar Ligi şampiyonluğu bulunuyor. Torino ekibi, Manchester City ve PSG kulüpleri gibi transfere astronomik harcamalar yapmıyor. Juventus tarihinde yapılan en pahalı transfer ise 2018 yaz transfer döneminde 117 milyon Euro’ya kulübe katılan Cristiano Ronaldo oldu.
Geliyoruz mansiyon ödülüne! Mansiyon ödülü tabi ki PSG’nin!.. PSG’nin sahibi olan Nasser Al-Khelaifi her ne kadar yukarıdaki listede yer almasa da; 6,7 milyar pound servetiyle en zengin kulüp sahipleri listesine sekizinci sıradan girmeyi başardı. 10 yıldan fazladır Katar sermayesinin elinde olan PSG, rekor transfer bedelleri ödeyerek aldığı dünya yıldızları ile gündem oldu.
PSG, 2017 yaz transfer döneminde tüm zamanların en yüksek bonservis ücretini ödeyerek (222 milyon €) Neymar’ı kadrosuna kattı. 2018 yaz transfer döneminde yine astronomik bir bedel karşılığında (160 milyon €) Mbappe’yi kadrosuna kattı. 2021 yaz transfer döneminde ise dünyanın futbolunun en büyük yıldızlarından biri olan Lionel Messi bonservis ücreti ödenmeden 35 milyon €’luk imza parası karşılığında transfer edildi.
PSG, satın alındıktan sonra sportif başarıları dalgalı bir seyir izledi. Aradan geçen 11 sezonda Şampiyonlar Ligini kazanamayan ve 1 kez final oynayabilen Paris ekibi ligde ise 8 şampiyonluk elde etti.
